Yay Yapımı ve Yay'ın bölümleri

YAYIN BÖLÜMLERİ

Dünyanın en iyi yayları olarak ün kazanmış olup, refleks yaylardır. Atış sırasında gerdirilen yay kolları, yay kurulu değilken tersine doğru kıvrıktır. Yapımlarında ağaç, boynuz, sinir ve tutkal kullanılmıştır. Yayın ortasındaki tutlan yere "kabza", uçlarındaki kiriş ilmiklerinin takıldığı oyuklara "Tonç kertiği" ismi verilir. Kaliteli bir yayın yapılmasını uzun zaman isteyen, sabır ve beceri gerektiren zor bir iştir. Türk yaylarının boyları genelde 110-140 cm., ağırlıkları ise 300-400 gramdır. Okçularımız yayı çekerken "Zehgir" denilen bir yüzük kullanmışlardır. Zehgir sağ başparmağa takılır ve kirişin daha rahat çekilmesini sağlar.

YAY YAPIMI

Yaylarda kullanılan ve iskeleti meydana getiren ağaç olarak "Akça ağacı" tercih edilirdi. Bu ağaç, nemi iyi çeken, işlenmesi güç ve tutkalı içine iyice sindiren bir yapıya sahiptir. Kabuk kısımları soyulan ağaç uzunlamasına ikiye bölünerek her parçasından bir yay çıkartılırdı. Kabza olacak kısmın ortası yuvarlatılır, iki ucuna yassı ve sivri bir form verilir, bu işlem yay kollarının taslağını teşkil eder. Daha sonra bu kollar saf su dolu kapta yumuşayıncaya kadar kaynatıldıktan sonra çıkarılarak yay tezgahında gerekli biçim verilerek, rutubetsiz bir ortamda bir sene kadar kurumaya bırakılırdı.

Genelde öküz boynuzları yayların kollarında kullanılmışlardır. Boynuz seçerken kayganlı veya kuşdilli olmasına dikkat edilmiştir. Boynuzun dış yüzünden alınan parçasına kapak, iç kısmından alınan karın denir. Yayın kollarına ya iki kapak, ya da iki karın konur. Kesilen parçalar törpülenerek düzeltilir ve saf su dolu kapta yumuşayıncaya kadar kaynatılır, daha sonra talaş alevinde ısıtılır, en son olarak da istenilen biçime sokularak ikişer eş parça halinde bağlanmak sureti ile korumaya alınır.

Yayların dış yüzlerine döşenen sinir, öküzün ayak bileğinden, diz kapağına kadar olan yerinden çıkartılırdı. Sinirler ilk önce kurutulur, daha sonra tokmakla tel tel oluncaya kadar dövülür, tarakla taranır ve kullanılmak üzere saklanırdı. Yay yapımındaki parçaları birbirine yapıştırmak için kullanılan tutkal özel olarak hazırlanırdı. Bu çega tutkalı veya balık tutkalı olmak üzere iki çeşitti. Bütün bu ön hazırlıklardan sonra yayın yapım işi başlamış olurdu.

Kabza uzantıları ile yay kollarının bu kısımlara uydurulan çatalları tutkallanıp iç içe geçirilerek biriple bağlanırdı ki bu işleme "Çatkı" denilirdi. Daha sonra yayın kolları rende ve törpü ile düzeltilir, yay kollarına konulacak boynuz parçaları da törpülenerek bu yüzeylere tutkal sürülmek sureti ile ateşe tutulurdu. Boynuzlar yerlerine iyice oturunca sıkıca bağlanırdı. Boynuzu yerli yerine tam olarak oturtmak, sıkıca sarmak ve sararken kaydırmak gerekirdi. Tutkal kuruyunca ipler çözülür ve yay iki ucundan iple gerdirilerek yay askısına asılarak iyice kuruması beklenirdi. Bundan sonraki işlem sinir döşemektir. Yayın sinir döşenecek (yay kurulu iken dışa doğru duran kısım) yüzü düzeltilerek sivri uçlu sinir kalemi ile sinirler iliklenir yapıştırılırdır.